De Schatkamer

Vele jaren heb ik als priester op zondag bijna uitsluitend gepreekt over de evangelietekst die het lectionarium aanreikte. De eerste lezing liet ik dan links liggen. De antwoordpsalm, de tweede lezing en het evangelievers werden zelfs niet gelezen in de kerken waar ik voorging. Het is pas recent dat ik mij geroepen voel om verder te kijken dan de evangelietekst om de homilie voor te bereiden. Een sterke stimulans hiertoe vond ik in het inzicht hoe het leesrooster is opgebouwd door de commissies die het zondagslectionarium hebben samengesteld na het Tweede Vaticaanse Concilie. Hoe verder ik mij hierin verdiepte, hoe enthousiaster ik werd over het resultaat van hun werk. Veel meer dan ik vooraf kon vermoeden, vormen eerste lezing, antwoordpsalm, tweede lezing, evangelievers en evangelie een geheel. Ik beluister de zondagse Schriftlezingen graag als een compositie waarin een eigen dynamiek schuilt. Door verschillende teksten samen te zetten, ontstaat betekenis die meer is dan de som van de aparte elementen. Het is deze betekenis die ik graag wil blootleggen. Welke Goddelijke boodschap openbaart zich aan de vierende Kerkgemeenschap door het samenspel van de vijf zondagse Schriftteksten?

Eerst is het belangrijk zicht te krijgen op de manier waarop de composities in kwestie zijn opgebouwd op de zondagen door het jaar. Het vertrekpunt van de compositie is het evangelie dat we op semi-continue basis lezen. De gekozen perikopen staan in chronologische volgorde maar sluiten in het complete evangelie niet steeds op elkaar aan. Zo kunnen de drie liturgische jaren specifieke accenten van achtereenvolgens Matteüs, Marcus en Lucas in het licht zetten. Bij elke van die evangelieteksten heeft de commissie een Oudtestamentische tekst gekozen die er mee in verhouding staat. Wat je in de evangelielezing hoort, vindt er bevestiging of versterking, verdieping of bevraging. Soms spreken de teksten elkaar zelfs tegen. Hoe dan ook, een gezamenlijk thema vind je steeds. Die lijn ontwikkelt zich verder in de volgende teksten. De antwoordpsalm is gekozen om de gemeenschap in dialoog te laten treden met God en hoe Hij zich heeft geopenbaard in de eerste lezing. De duidelijke verbinding tussen evangelie, eerste lezing en antwoordpsalm is het moeilijkst door te trekken naar de tweede lezing. Ook de brieven lezen we immers semi-continu. Dat wil zeggen dat de samenstellers van het rooster niet zoveel materiaal ter beschikking hadden om de inhoudelijke lijn bewaren. Toch zijn ze hierin naar mijn aanvoelen meesterlijk geslaagd. Bovendien bevatten de brieven heel directe taal die het ontwikkelde thema vertalen in concreet menselijk handelen. Zo komt de boodschap dicht bij het leven van de luisterende gemeenschap. Het evangelievers ten slotte is als een sleutel voor het geheel. Soms opent het vers het inhoudelijke pad van de lezingen soms vormt het de sluitsteen van de compositie. Op de zondagen in de sterke tijden is de interne opbouw van de vijf Bijbelse teksten enigszins anders. Toch is ook daar telkens een dynamiek te onderscheiden die betekenis genereert.

Het is deze dynamiek die ik heb willen blootleggen voor alle zondagsdiensten. Wat hier voorligt, is geen exegetisch onderzoek. De insteek is meer liturgisch dan Bijbel-theologisch. Eerder spiritueel dan academisch. Ik heb ook geen preken geschreven. De predikant zal ontdekken dat de pastorale vertaling nog moet plaatsvinden. De meditaties bij elke zondag zijn partituurstudies die de rijkdom verkennen van dit deel van ons liturgisch patrimonium. Zowel de kerkganger als de predikant kunnen er voedsel vinden dat de beleving van de zondagsviering versterkt en verdiept. 

Bart Paepen, pastoor van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen